Türkiye, Kafkaslar ve Orta Asya Cumhuriyetleri arasında
kurulan ilişkiler çerçevesinde Türkiye’de oluşan resmi kurumlar, üniversitelere
bağlı akademik birimler, stratejik araştırma merkezler, vakıf, dernekler ve
diğer kurumların faaliyetleri ve yaptıkları araştırmaları değerlendirmektir.
1990’lı yılların başında Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra yeniden
kurulan dünya dengeleri içinde Orta Asya bölgesi stratejik bir öneme sahip
olmuştur. Türkiye’nin bölge ülkeleri ile olan ve tarihten gelen kültür
yakınlığı Türkiye’nin bölgede söz sahibi olmasının koşullarını sağlamıştır.
Türkiye Cumhuriyeti 1991 yıllında bağımsızlığını ilan eden Kazakistan,
Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Azerbaycan ile ilişkilerini özellikle
kültürel boyutta geliştirmiştir. Kısa süre içerisinde kültür politikasına yeni
bir yön vermiş ve bağlantılarını ekonomik siyasi boyutlara taşımıştır.
Karşılıklı imzalanan eğitim, kültür, ekonomik, işbirliği gibi anlaşmalar
güncelleştirilmiş ve doğal olarak yeni kurum, kuruluş, dernek, vakıf,
üniversite gibi kurumlar, birlikte yürütülen projeler ortaya çıkmıştır. Bunun
yanında Kafkasya’daki Türk olmayan ülkeler Gürcistan ve Ermenistan ile de
Türkiye’nin ilgilendiği konular vuku bulmuştur.
Azerbaycan
Türkiye, 30 Ağustos
1991 tarihinde bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan Cumhuriyeti'ni 9 Kasım
1991'de tanıyan ilk devlet olmuştur. Diplomatik ilişkiler 14 Ocak 1992'de
kurulmuş ve Bakü’de Başkonsolosluk olarak görev yapmakta olan temsilciliğimiz
Büyükelçilik düzeyine yükseltilmiştir. Azerbaycan’da ayrıca Nahçıvan ve Gence
Başkonsolosluklarımız faaliyet göstermektedir. Azerbaycan’ın ise Ankara’daki
Büyükelçiliğinin yanısıra İstanbul ve Kars’ta da Başkonsoloslukları
bulunmaktadır.
Türkiye’nin Azerbaycan’la ilişkileri çok boyutlu ve
stratejik düzeydedir. Yoğun şekilde devam eden karşılıklı üst düzey ziyaretler,
ilişkilerin arkasındaki en önemli itici güçtür. İki ülke devlet yetkililerinin
göreve geldikten veya sembolik önemi haiz gelişmelerin ardından diğer ülkeyi
öncelikli olarak ziyaret etmeleri şeklinde bir gelenek yerleşmiştir.
İkili ilişkilerin daha da güçlendirilmesi amacıyla
2010 yılında Cumhurbaşkanları düzeyinde Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği
Konseyi (YDSK) mekanizması tesis edilmiştir.
Azerbaycan ile tesis edilen üçlü ve dörtlü
mekanizmaların toplantıları, bölgesel istikrar, barış ve refaha katkı sağlayan
önemli mekanizmalardır.
Türkiye ile Azerbaycan arasındaki tek kara
bağlantısını oluşturan Nahcivan Özerk Cumhuriyeti, ülkemizin Azerbaycan'la ikili
ilişkileri açısından ayrı bir yer tutmakta olup, Azerbaycan halkı ile doğrudan
bağlantı noktamızı oluşturmaktadır.
Güney Kafkasya
Güney Kafkasya’ya
yönelik politikamızın başlıca unsurlarını bölge ülkelerinin bağımsızlık ve
egemenliklerinin pekiştirilmesi, bölgenin siyasi ve ekonomik istikrarının
korunması, bölgesel işbirliğinin desteklenmesi, bölge ülkelerinin
Avrupa-Atlantik kurumlarına entegrasyonlarına destek olunması teşkil
etmektedir. Tarihi ve kültürel bağlarımızın mevcut olduğu Güney Kafkasya,
ülkemizi Orta Asya’ya bağlayan bir köprü vazifesi görmektedir.
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB)
dağılmasından sonra Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’ın bağımsızlıklarını
ilk tanıyan ülkelerden biri Türkiye olmuştur. Türkiye bu dönemi takip eden
yıllarda Azerbaycan ve Gürcistan’la iyi ilişkiler geliştirmiştir. Ancak,
Ermenistan’la ilişkilerimizde Yukarı Karabağ ihtilafı ve Ermenistan’ın ülkemize
yönelik olumsuz tutumu nedeniyle benzer bir ivme kaydedilememiştir. Nitekim
Ermenistan’ın 1993 yılında Azerbaycan’ın Kelbecer bölgesini işgal etmesi
üzerine iki ülke arasındaki sınır kapatılmıştır.
Bağımsızlıklarını kazandıkları tarihten bu yana
geçen 27 yıllık süre zarfında ülkemizin Azerbaycan ve Gürcistan’la ilişkileri
hızla ilerleyerek bugünkü ileri konumuna ulaşmıştır. Ülkemizin Azerbaycan ve
Gürcistan’la kurduğu yakın ilişkilerin bir sonucu olarak, Yüksek Düzeyli
Stratejik İşbirliği Konseyi (YDSK) mekanizmaları tesis edilmiş olup, sık
karşılıklı üst düzey ziyaretler gerçekleştirilmektedir. Ayrıca, Azerbaycan’la
birlikte, diğer bölge ülkelerinin katılımıyla üçlü ve dörtlü işbirliği
mekanizmaları da hayata geçirilmiştir.
Güney Kafkasya’da ortak bir refah alanı
oluşturulması hedefimiz doğrultusunda bölgesel işbirliğinin ve kalkınma
projelerinin de geliştirilmesine önem verilmektedir. Bu çerçevede,
Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı (BTC) ve Bakü-Tiflis-Erzurum Doğalgaz Boru
Hattı (BTE), Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu Hattı (BTK) ve TANAP hayata
geçirilmiştir.
Ülkemiz, Güney Kafkasya’da barış ve istikrarın
kalıcı bir şekilde tesis edilebilmesi için bölgedeki mevcut ihtilafların
(Yukarı Karabağ, Abhazya ve Güney Osetya) Azerbaycan ve Gürcistan’ın egemenliği
ve toprak bütünlüğü çerçevesinde barışçıl yollardan çözümünü savunmaktadır.
Ayrıca, Ermenistan’la ilişkilerimizin normalleşmesi
yönündeki irademiz de korunmaktadır. Ancak Ermenistan'ın Zürih Protokollerini
önce askıya alması, Şubat 2015'te Parlamento'dan çekmesi ve 1 Mart 2018’de de
hükümsüz ilan etmesiyle süreç sekteye uğramıştır.
TÜRKİSTAN
Orta Asya Cumhuriyetlerinin bağımsızlıklarını
kazanmaları, Türk dış politikasına yeni bir boyut eklemiştir. Türkiye’nin;
ortak dil, tarih ve kültürel bağlarının bulunduğu bu ülkelerle ilişkileri ve
işbirliği birçok alanda ortak yarar temelinde hızla gelişmiştir.
Türkiye’nin bölgeye yönelik genel politikasını; Orta Asya ülkelerinin bağımsız, siyasi ve ekonomik istikrara sahip, kendi aralarında ve komşularıyla işbirliği içinde, uluslararası toplumla bütünleşmiş ve demokratik değerleri benimsemiş devletler olarak varlıklarını sürdürmelerini desteklemek şeklinde özetlemek mümkündür. Türkiye bu politikasıyla bölge ülkelerinin önemli bir ortağı hâline gelmiştir.
Türkiye, bu ülkelerin bağımsızlıklarını ayırım gözetmeksizin hemen tanımış olup bu ülkelere ekonomik destek sağlamaktadır. Bölge ülkelerine kalkınma yardımlarında önde gelen Türk İşbirliği ve Koordinasyonu Ajansı (TİKA); eğitim programları, projeler ve teknik yardımlar vasıtasıyla bölgede aktif bir rol oynamaya devam etmektedir.
Dünyanın en büyük 20 ekonomisinden biri olan ve
kaydettiği büyüme rakamları ile bölgenin en önemli aktörlerinden biri olan
ülkemiz, ekonomik ve ticari olanaklar bakımından bölge ülkelerine önemli
yatırım fırsatları sunmaktadır.
Türkiye, karşılıklı üst düzey ziyaretler, karma ekonomik komisyonları, kara
ulaştırması karma komisyonları, iş konseyleri ve yüksek düzeyli stratejik
işbirliği konseyleri gibi mekanizmalarla bu ülkelerle olan işbirliği alanını
arttırmayı ve çeşitlendirmeyi amaçlamaktadır.
Özbekistan, Kazakistan ve Kırgızistan ile
ilişkilerimiz stratejik ortaklık düzeyinde olup, ilişkilerimiz her üç ülkeyle
de Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi mekanizması çerçevesine
oturtulmuştur. Tacikistan’la ülkemiz arasında ise İşbirliği Konseyi
kurulmuştur. Türkmenistan ile pek çok alanda ve özellikle ticari, ekonomik,
yatırımlar ve müteahhitlik alanlarında ilişkilerimiz hızla gelişmektedir.
Türkiye’nin, 2019 yılında bölge ülkeleriyle ticaret
hacmi 8,5 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiş olup, bölgede 4 binin üzerinde
Türk firması faaliyet göstermektedir.
Türkiye, ayrıca, Orta Asya ve diğer bölge ülkelerindeki öğrenciler için Türkiye
Bursları adı altında geniş bir burs programı yürütmektedir. Orta Asya
Cumhuriyetlerinde Millî Eğitim Bakanlığına bağlı Türk okulları mevcuttur.
Kazakistan’ın Türkistan şehrinde Türk-Kazak Uluslararası Hoca Ahmet Yesevi
Üniversitesi, Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’te ise Türk-Kırgız Manas
Üniversitesi bulunmaktadır.
Tika’ın girişimleriyle de Moğolistan’da temelleri
2005’te atılan Bilge Kağan karayolu 2008’de açılmıştır.
İkili ilişkilerimizin geliştirilmesinin yanısıra,
Türk dünyası içinde çok taraflı işbirliğine de özel önem atfedilmektedir. Bu
anlayışla, Türkiye, Türk Dili Konuşan Ülkeler arasındaki dayanışmanın
artırılması ve yeni işbirliği imkânları yaratılması amacıyla, 1992 yılından bu
yana düzenlenen “Türk Dili Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları Zirveleri”
sürecine öncülük etmiştir. Bu süreç, 3 Ekim 2009 tarihinde imzalanan “Türk Dili
Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyinin Kurulmasına Dair Nahçıvan Antlaşması” ile
kurumsal bir yapıya dönüştürülmüş, 2010 Eylül ayında İstanbul’da
gerçekleştirilen 10. Türk Dili Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları Zirvesi ile söz
konusu Konsey teşekkül ettirilmiş ve Konseyin Sekretaryası İstanbul’da
kurularak faaliyetlerine başlamıştır. Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği
Konseyi (Türk Konseyi) her alanda ve düzeyde gerçekleştirilen düzenli
etkinlikler çerçevesinde faaliyetlerine devam etmektedir. Türk Konseyi 7.
Devlet Başkanları zirvesi 15 Ekim 2019 tarihinde Bakü’de gerçekleştirilmiştir.
Orta Asya ülkeleriyle ilişkilerimiz kültür ve eğitim alanlarında da hızla gelişmiş olup, Türk kültür ve sanatının, dilinin, tarihî mirasının korunması, bu değerlerin dünyaya tanıtılması ve genç kuşaklara aktarılması amacı doğrultusunda 1993 yılında Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı (TÜRKSOY) kurulmuştur.
Bu sürece paralel olarak, 21 Kasım 2008 tarihinde, Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan ve Kırgızistan tarafından imzalanan İstanbul Anlaşması’yla kurulan Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi’nin (TÜRKPA) 9. Genel Kurulu 18 Aralık 2019 tarihinde Bakü’de İzmir'de gerçekleştirilmiştir.
Türk-Tacik ilişkileri, Mevlana Celaleddin-i Rumi
gibi büyük düşünürleri paylaştığımız güçlü bir kültür mirası üzerinde
yükselmektedir. Bugün her iki ülkede de, ilişkilerin her alanda geliştirilmesi
yönünde güçlü bir irade mevcuttur.
Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman’ın 18
Aralık 2012 tarihinde ülkemize gerçekleştirdiği ziyaret sırasında ilişkilerin
kurumsal zemine kavuşturulması amacıyla “Türkiye Cumhuriyeti ile Tacikistan
Cumhuriyeti arasında İşbirliği Konseyi Kurulmasına İlişkin Ortak Açıklama”
imzalanmıştır.
Dışişleri Bakanımız Sayın Mevlüt Çavuşoğlu’nun, 21
Ekim 2016 tarihinde Tacikistan’a gerçekleştirdiği ziyaret vesilesiyle “Türkiye
Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı ile Tacikistan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı
Arasında, 2017-2020 Yıllarını Kapsayan İşbirliği Planı” imzalanmıştır.
IX. Dönem Toplantısı çerçevesinde KEK Eşbaşkanımız
Başbakan Yardımcısı ve Türkiye-Tacikistan Karma Ekonomik Komisyonu (KEK)
Eşbaşkanı Sayın Yıldırım Tuğrul Türkeş KEK IX. Dönem toplantısını
gerçekleştirmek üzere 15-17 Şubat 2017 tarihlerinde Duşanbe’ye bir ziyaret
gerçekleştirmiştir.
Kaynak & Dipnot:
1 Dışişleri
bakanlığı web sitesi
2 Ainur Yerbo layeva
“Türkiye’de Orta Asya ile Đlgili Araştırma Yapan Kurumlar”
Yorumlar
Yorum Gönder