Giriş
Bir ülkenin mimarisi, tarihini ve kültürel kimliğini yansıtır. Hristiyan ülkelerde kiliselerin Gotik veya Barok silüetleri yol gösterirken, bu yurtların hangi medeniyete ait olduklarının da tespiti için önemlidir.
örneğin;
Ortodoks kilisesi; ikonostas, kubbeli merkez plan, sıradsız duruş alanı, düz ikonalar ve mozaiklerle tanınır.
Katolik kilisesi ise; çan kulesi, sıra düzeni, dizlik, üç boyutlu heykeller ve vitray camlarla ayırt edilir. Bu özelliklere dikkat ederek, bir kilisenin hangi medeniyete ait olduğu Katolik mi yoksa Ortodoks mu olduğunu mimari ve sembolik izlerine bakarak kolayca anlayabilmekteyiz.
Türk mülklerinde yükselen cami minareleri ve kubbeleri İslam’ın ve Türk ruhunun varlığını hissettirir. Bu yapıların hangi milletin egemenliğine ait olduğunu belirlemesi, aynı zamanda bağımsızlık ve kimlik nişanesidir.
1. Michel Baudier ve “Türklerin Peygamberi”
Fransız tarihçi Michel Baudier (1589–1645), Batı’da Osmanlı ve İslam hakkında ilk çalışmalardan birini kaleme almıştır . Histoire générale de la religion des Turcs (1626) adlı eserinde Hz. Muhammed’i “Türklerin Peygamberi” olarak betimlemesi, İslamiyet’in Türkler tarafından nasıl benimsendiğini göstermektedir. Baudier, İslamiyet’in Türk kimliğine öylesine nüfuz ettiğini vurgular ki, bu din artık bir yabancı inanç değil, Türk’ün kendi ruhundadır.
2. Cami Mimarisi: Medeniyetin Mimari Şifresi
Camiler, yalnızca ibadet mekanı değil; estetik, güç ve tarih dilidir:
- Kubbeler, minareler ve taş süslemeler Türk-İslam estetiğinin imzasını taşır .
- Şadırvan, mihrap, minber gibi bileşenler, Osmanlı’dan Selçuklu’ya uzanan sanat geleneklerinin taşıyıcısıdır.
Diyarbakır Ulu Camii örneğinde olduğu gibi, Türk camileri merkez kubbe kullanımını benimseyerek Arap tarzından özgün mimarî kimliğe evrilmiştir
- Selçuklu Sultanı Malik Şah tarafından yeniden inşa edilmiştir
- Anadolu’nun en eski camilerinden biri olup, dört mezhebe açık olmasıyla dikkat çeker
- Roma-Byzantin dönemi yapılarından alınan sütunlar ve süslemeler (spolia) taşınması, Türk-İslam mefkûresinin estetik ve stratejik uyumunu gösterir .
Bu yapı, yalnızca ibadethane değil; tarihî bir hafıza mekânıdır.
3. Hilâl ve Yıldız: Sembolik Dil
Hilal ve yıldız simgeleri, Osmanlı İmparatorluğu döneminde bayrak ve cami mimarisinde kullanılmaya başlanmıştır. Avrupa’da İslam’la özdeşleşmesi de bu sembolik kullanım sayesinde gerçekleşmiştir. Bu semboller saf görüntüsünün ötesinde, Türk ve İslam’ın tarihsel bütünlüğünün imzalarıdır.
4. Türk Dünyasında Kimlik
Azerbaycan, Kazakistan, Özbekistan, Bosna’daki camiler Türk medeniyetinin izlerini taşır. Kuzey Kıbrıs’taki camiler, Türk siyasi varlığının mimarî nişaneleridir. İran’daki camiiler; Selçuklu’dan Akkoyunlu’ya ,Safevilerden, Afşarlara ve Kaçar hanedanlıklarına kadar aralıksız İran coğrafyasını yöneten Türk medeniyetinin de sembolleri olmuştur. Bu camiler, yalnızca ibadet alanı değil; Türk tarihinin derinliklerinden günümüz Türk Cumhuriyetlerine uzanan bir hafıza mekânıdır.
Ek olarak, Kadim Türk İslam inancının bir başka mezhebi olan Alevilik; Hacı Bektaş-ı Velî’nin öğreti ve ritüelleriyle şekillenen, eski Türk inançlarıyla tasavvufî İslamı birleştiren senkretik bir gelenektir. Anadolu’nun Türkleşmesinde Alevilik büyük rol oynamıştır. Sözlü kültürüyle Türk dilini korumuş, Yunus Emre, Pir Sultan Abdal gibi ozanlar aracılığıyla Türk edebiyatı zenginleşmiştir. Keçe üzerinde oturma, turna motifi, doğa ritüelleri gibi unsurlar, eski Türk-Tengrîsel geleneğin yansımalarıdır. Anadolu Aleviliği bu mirası somutlaştırır.
5. Türklükte İnanç Çeşitliliği ve İslam’ın Merkezi Rolü
Türk coğrafyasında Hıristiyan, Musevi, kadim Tengrici inançlar mevcuttur. Yakut Şamanizm'i, Karay Yahudiliği, Gagauz Hıristiyanlığı gibi örnekler, Türk kimliğinin dinsel çeşitliliğini gösterir. Ancak İslamiyet, Türklerin büyük çoğunluğunun ortak manevî kimliğini oluşturur ve cami, bu manevi bilincin fiziksel mührüdür.
Sonuç
Camiler, Türk milletinin sessiz sembolleridir: tarih, kimlik, bağımsızlık ve ruhun mimari dilidir. Michel Baudier’nin “Türklerin Peygamberi” tanımı, bu bütünlüğün Batı’da bile fark edildiğini gösterir. Bu nedenle cami, göğe yükselen bir yapı değil; Türk varlığının, İslam’ın ve tarihî hafızanın tayin edici işaretidir.
📚 Önerilen Kaynaklar
- Michel Baudier, Histoire générale de la religion des Turcs (1626)
- “Turkish Islam and National Identity,” Sami Zubaida (MERIP, 1996)
- “Star and Crescent,” simgelerin Osmanlı’dan İslam’a geçiş süreci
- “Great Mosque of Diyarbakır,” Türk cami mimarisine özgünlük kazandıran örnek
- Cumhuriyet döneminde Türkçe ezan uygulamaları üzerine tarihsel analiz ()
- Sebnem Gümüşçu ve Financial Times makaleleri: günümüzde cami ve İslam’ın toplumsal statüsü üzerine
- j-humansciences.com+12tr.wikipedia.org+12dergipark.org.tr+12
- dergipark.org.tr+3dergipark.org.tr+3j-humansciences.com+3.
Yorumlar
Yorum Gönder